Rada uczelni została powołana ustawą z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. z 2022 r., poz. 574, z późn. zm.), jako trzeci obok rektora i senatu, organ uczelni publicznej. Ustawa określiła model rady jako organu wewnętrznego, wybieranego przez senat, z nie mniej niż połową członków pochodzących z zewnątrz uczelni, włączając w to przewodniczącego rady ale wyłączając
z warunku elekcji przewodniczącego samorządu studenckiego jako członka rady ex officio (z urzędu).

Co istotne, członkostwa w radzie uczelni nie można łączyć z pełnieniem funkcji organu tej lub innej uczelni, członkostwem w radzie innej uczelni ani zatrudnieniem w administracji publicznej.

Kadencja rady uczelni trwa 4 lata i rozpoczyna się w dniu 1 stycznia roku następującego po roku, w którym rozpoczęła się kadencja senatu. Ta sama osoba może być członkiem rady nie więcej niż przez dwie następujące po sobie kadencje.

Zgodnie z ustawowymi zapisami art. 18, do zadań rady uczelni należy: opiniowanie projektu strategii uczelni, opiniowanie projektu statutu; monitorowanie gospodarki finansowej uczelni; monitorowanie zarządzania uczelnią; wskazywanie kandydatów na rektora, po zaopiniowaniu przez senat; opiniowanie sprawozdania z realizacji strategii uczelni; wykonywanie innych zadań określonych w statucie.

W ramach monitorowania gospodarki finansowej rada uczelni: opiniuje plan rzeczowo-finansowy; zatwierdza sprawozdanie z wykonania planu rzeczowo-finansowego; zatwierdza sprawozdanie finansowe.

Zakres ustawowych zadań rady wykracza poza kompetencje określone w art. 18 ustawy. Obejmują one także: wybór firmy audytorskiej dokonującej badania sprawozdania finansowego uczelni (art. 410), uchwalanie programu naprawczego i przedkładanie właściwemu ministrowi sprawozdania z jego wykonania oraz dokonanie aktualizacji programu naprawczego (art. 418 ust. 3), wyrażenie zgody na dokonanie przez uczelnię publiczną czynności prawnej w zakresie rozporządzania składnikami aktywów trwałych oraz oddania tych składników do korzystania innemu podmiotowi na okres dłuższy niż 180 dni w roku kalendarzowym, w przypadkach gdy wartość rynkowa tych składników albo wartość rynkowa przedmiotu czynności prawnej przekracza kwotę 2 000 000 zł (art. 423 ust. 2).

Ważne zadania ustawowe rady uczelni dotyczą także innych działań, między innymi: wykonywanie przez przewodniczącego rady uczelni czynności z zakresu prawa pracy wobec rektora (art. 121); wyrażanie zgody, by na okres kadencji rektor uczelni publicznej mógł wykonywać dodatkowe zajęcia zarobkowe, lub jej odmowa (art. 125 ust. 4); wnioskowanie do ministra o wysokość wynagrodzenia zasadniczego i dodatku funkcyjnego rektora uczelni publicznej (art. 140 ust. 1); przyznanie rektorowi dodatku zadaniowego (art. 140 ust. 4).

Należy także podkreślić fakt, iż poza prawnymi uregulowaniami dotyczącymi funkcjonowania rady istotny jest zapis zobowiązujący członków tego niezależnego organu kolegialnego do działania na rzecz i dla dobra uczelni.